ანარქისტი, ბაკუნინის თქმით, „თავისუფლებაზე ფანატიკურად შეყვარებული ადამიანია, რომელსაც მიაჩნია, რომ ბედნიერება, მაქსიმალური განვითარება და ჰარმონიული თანაცხოვრება მხოლოდ თავისუფალ გარემოშია შესაძლებელი“. ადამიანისთვის თავისუფლების წართმევა ნიშნავს მისთვის გადაწყვეტილების დამოუკიდებლად მიღების საშუალების, ფიქრის აკრძალვას და რამდენადაც ადამიანი – მოაზროვნე არსებაა, მისთვის თავისუფლების წართმევა, შეიძლება ითქვას, რომ ადამიანობის წართმევის ტოლფასია. ემა გოლდმანის თქმით, „ადამიანის ჩამოყალიბების და განვითარების ინდიკატორი – თავისუფლების წყურვილია“.

ანარქისტები თავისუფლებად მიიჩნევნენ ადამიანის ისეთ მდგომარეობას, როდესაც ის დამოუკიდებლად იღებს გადაწყვეტილებას და არაა იძულებული, გაითვალისწინოს ავტორიტეტების აზრი.ასევე, ანარქისტები თვლიან, რომ მხოლოდ თავისუფალ ადამიანს შეუძლია მაქსიმალურად გამოავლინოს თავის შესაძლებლობები და მხოლოდ თავისუფალ ადამიანებს შეუძლიათ, შექმნან ძლიერი საზოგადოება. ანარქისტებისთვის თავისუფლებაა, შენით გადაწყვიტო, რა იქნება შენთვისვე უკეთესი, რაც ხდება ინდივიდუალური განვითარების წინაპირობა, რადგან როდესაც ადამიანი თვითონ იღებს იმ გადაწყვეტილებებს, რომელიც მას ეხება, მისი მორალური და გონებრივი განვითარება გარდაუვალია.

ასე რომ , ანარქისტებისთვის თავისუფლება ადამიანის პოტენციალის მაქსიმალურად განვითარებაა, რაც, არა მარტო ცალკეული ინდივიდების , არამედ სოციალური გარემოს შედეგიცაა. ჯანსაღი, თავისუფალი საზოგადოება ბადებს თავისუფალ ადამიანებს, რომლებსაც, თავის მხრივ, წვლილი შეაქვთ ამ საზოგადოების განვითარებაში. თავისუფლება კი, რუდოლფ როკერის თქმით, „შეუძლებელია გაჩნდეს ვიღაცის მიერ ვიღაცისთვის თავისუფლების სიგელის გადაცემით, თავისუფლება უნდა იყოს ადამიანებისთვის ბუნებრივი მდგომარეობა, ხოლო თუ ვინმე შეეცდება ამ თავისუფლების შელახვას, პასუხად უნდა მიიღოს უალტერნატივო წინააღმდეგობა. ადამიანი მხოლოდ მაშინ იმსახურებს პატივისცემას, როდესაც იცის როგორ დაიცვას თავისი ადამიანობა. ეს პრინციპი ეხება არა მხოლოდ პირად, არამედ საზოგადოებრივ ცხოვრებას“. მოკლედ რომ ვთქვათ, თავისუფლება ვითარდება არა – საზოგადოებისგან დამოუკიდებლად, არამედ – მასში, მასთან ერთად.

მურე ბუკინი წერდა, რომ „თავისუფლება, რომელიც ადამიანების რაღაც ნაწილმა მოიპოვა, არის ხანგრძლივი ბრძოლის და კოლექტიური განვითარების შედეგი, რაც შეეხება ინდივიდების როლს თავისუფლების მოპოვებაში – შეიძლება ითქვას, რომ თუ ადამიანს სურს თავისუფლება, მაშინ უპირობოდ უნდა შეიტანოს თავის წვლილი კოლექტიურ ბრძოლაში“.

თავისუფლების მიღწევა შეუძლებელია ყველანაირ სოციალურ გარემოში. ის საჭიროებს დეცენტრალიზებულ, რეალურ თვითმმართველობაზე დამყარებულ საზოგადოებას, რამდენადაც ცენტრალიზაცია გულისხმობს იერარქიას – თავისუფლების არარსებობას, მაშინ როდესაც თავისუფლებისთვის საჭიროა, ყველა ადამიანს ჰქონდეს იმ გადაწყვეტილების მიღების საშუალება, რომელიც უშუალოდ მის ცხოვრებას ეხება. თვითმმართველობა გულისხმობს, რომ ადამიანები თვითონ იღებენ გადაწყვეტილებას და შესაბამისად, ვითარდებიან როგორც ინტელექტუალურად, ასევე მორალურად. იერარქიულ სისტემაში კი ვხვდებით ასეთ სურათს: მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებებს იღებს რამდენიმე ადამიანი, დანარჩენები კი უბრალო შემსრულებლებად რჩებიან, რაც მათ საშუალებას არ აძლევს, „ტვინი გაანძრიონ“. ასე რომ, სრული განვითარების ნაცვლად, იერარქიულ სისტემაში ინდივიდები ერთ ადგილზე იყინებიან და წინ ვეღარ მიდიან.

ანარქისტების აზრით, თავისუფლებას ძირითადად ზღუდავს ორი დიდი წარმონაქმნი – სახელმწიფო და კაპიტალიზმი. ფრანგი ანარქისტის, სებასტიან ფუღეს სიტყვებით, „ავტორიტარიზმს უმთავრესად ვხვდებით ორ სფეროში: პოლიტიკურში – სახელმწიფოს, ხოლო ეკონომიკურში – კერძო საკუთრების და კაპიტალიზმის სახით“. კაპიტალიზმს, ისევე როგორც სახელმწიფოს, ახასიათებს ცენტრალიზებული მმართვის სისტემა, რაც თავისთავად გულისხმობს ავტორიტარულობას. აქედან გამომდინარე კი მიხეილ ბაკუნინი ასკვნის, რომ „ხალხის სრული თავისუფლების უპირობო წინაპირობაა ის, რომ საწარმოო საშუალებები და ზოგადად ყველაფერი, რაც საზოგადოებას სჭირდება, იყოს თვითონ ამ საზოგადოების წევრების და არა – კაპიტალისტების ხელში“. ნოამ ჩომსკის სიტყვებით კი „ანარქისტი აუცილებლად უნდა დაუპირისპირდეს კერძო საკუთრებასაც, რადგან ეს უკანასკნელი არსებული სისტემის ერთ-ერთი ყველაზე მყარი საფუძველია, და ამავდროულად, უპირისპირდება იმ პრინციპს, რომ შრომა უნდა იყოს თავისუფალი და კონკრეტულად იმ ადამიანებზე დამოკიდებული, რომლებიც პროდუქტს ქმნიან.“



ასე რომ, თავისუფალი საზოგადოება ანარქისტებისთვის ანტიავტორიტარული საზოგადოებაა, რომელშიც ვხვდებით სრულ თვითმმართველობას, ანუ ადამიანები უშუალოდ არიან ჩართულნი გადაწყვეტილების მიღების პროცესში. ჯერესერთი, ასეთი საზოგადოება არ იქნება ძალადობრივი – ამაში ვგულისხმობთ იმას, რომ არცერთი ადამიანი არაფერს არ აიძულებს მეორეს. გარდა ამისა, რამდენადაც ანარქისტები უპირისპირდებიან ძალაუფლებას – ანუ, იერარქიულ სისტემას, მათი მიზანი – ანარქისტული საზოგადოება – შეუძებელია იყოს ავტორიტარულ პრინციპებზე დამყარებული, ხოლო ანტიავტორიტარული საზოგადოება კი მხოლოდ უიერარქიო, სრულ თვითმმართველობაზე დაფუძნებული შეიძლება იყოს. აუცილებელია კიდევ ერთხელ აღვნიშნოთ, რომ ანარქიზმი ემხრობა სრულ თვითმმართველობას და არა – ქაოსს, რასაც ხშირად მიაწერენ გაუთვითცნობიერებელი ან ანარქიზმის დისკრედიტაციის მოსურნენი. ანარქიზმი უპირისპირდება ცენტრალიზებულ,ბიუროკრატიულ სისტემებს და არა – ნებაყოფლობით გაერთიანებებს, რომლებიც სრულიად ავტონომიურნი არიან. ასევე, ანარქისტები უპირისპირდებიან ძალაუფლების დელეგირებას, რაც იმას ნიშნავს, რომ თუნდაც სრულიად ავტონომიურ ჯგუფში ძალაუფლების გადაცემა არ უნდა ხდებოდეს ერთი წევრისთვის, რადგან ეს თვითმმართველობის პრინციპის დარღვევაა ,რასაც, როგორც გამოცდილება და დღეს არსებული რეალობა გვიჩვენებს, ცუდი შედეგები მოყვება.

ანარქისტები თავისუფლებას შესაძლებლად მიიჩნევენ მხოლოდ ისეთ საზოგადოებაში, რომელიც თავისუფალი ადამიანები გვხვდებიან და არა – სხვადასხვა კლასებად დაყოფილნი და იერარქიულ კიბეებზე გადანაწილებულნი. შესაბამისად, ანარქისტებისთვის მიუღებელია სახელმწიფო და კაპიტალიზმი, რადგან მათი არსებობა ჩანასახშივე კლავს თავისუფლების იდეას.

არა. როგორც არაერთხელ აღვნიშნეთ, ანარქისტები ეწინააღმდეგებიან ავტორიტარიზმს. და თუ ვეწინააღმდეგებით ავტორიტარიზმს, ეს ნიშნავს, რომ ვეწინააღმდეგებით ყველანაირ იერარქიულ სტრუქტურას, რადგან ეს უკანასკნელნი ავტორიტარიზმის განხორციელებული მოდელები არიან.

იერარქია პირამიდის მსგავსი სტრუქტურის მქონე ორგანიზების მოდელია, რომელშიც ვხვდები სხვადასხვა „საფეხურებს“ – რაც მაღლა ავდივართ, უფრო იზრდება ძალაუფლების კონცენტრაცია. მკვლევარები, რომლებიც სწავლობენ ამ საკითხს, გამოყოფენ ორ ძირითად პრინციპს, რომელიც ახასიათებს ნებისმიერ იერარქიულ სტრუქტურას – დომინაციას და ექსპლუატაციას. მაგალითად, თავის სტატიაში „რას აკეთებენ ბოსები“ თანამედროვე საწარმოს ანალიზის შედეგად სტივენ მარგლინი ამტკიცებს, რომ კორპორაციული იერარქიის მთავარი ფუნქცია არა წარმოების ეფექტურობის გაზრდა (როგორც ამას კაპიტალიზმის მომხრეები ამტკიცებენ) , არამედ მშრომელებზე გაძლიერებული კონტროლია.
კონტროლი იერარქიულ სისტემაში, როგორც წესი, მიიღწევა სასჯელის გამოყენებით. სასჯელი შეიძლება იყოს ფიზიკური, ეკონომიკური, ფსიქოლოგიური, სოციალური და ა.შ. ასეთი კონროლი, რომელიც ასევე ითვალისწინებს ნებისმიერი დაუმორჩილებლობის მყისიერ აღკვეთას, საჭიროებს ცენტრალიზებულ სტრუქტურას, რაც გულისხმობს ძალაუფლების კონცენტრაციას იერარქიული კიბის ზედა საფეხურებზე მდგომი ადამიანების ხელში. იერარქიული კიბის შუა საფეხურებზე მდგომთ გაცილებით ნაკლები კონტროლის მექანიზმები და ძალაუფლება აქვთ, ქვედა საფეხურებზე კი – პრაქტიკულად არანაირი.

რამდენადაც დომინაცია, ჩაგვრა და ცენტრალიზაცია ავტორიტარიზმის დამახასიათებელი მოვლენებია, და ამავდროულად ეს ყველაფერი ვლინდება იერარქიულ სტრუქტურებში, შეგვიძლია თამამად ვთქვათ, რომ ნებისმიერი იერარქიული სტრუქტურა ავტორიტარულია. ანარქისტებისთვის ნებისმიერი იერარქიული სტრუქტურა, ასე ვთქვათ, „სთეითისტურია“, ანუ სახელმწიფოს მსგავსია. ანარქისტების მიზნებზე როდესაც ვსაუბრობდით, აღვნიშნეთ, რომ მიზანი – სახელმწიფოს და სხვა ავტორიტარული ინსტიტუტების განადგურებაა, ასე რომ, ვინც არ იბრძვის იერარქიული სტრუქტურების წინააღმდეგ, ვერ იქნება ანარქისტი.
იერარქიული სტრუქტურები ახასიათებს კაპიტალისტურ ფირმებს. როგორც ნოამ ჩომსკი აღნიშნავს, კაპიტალისტური ფირმა უკიდურესად იერარქიული, ფაქტობრივად, ფაშისტური წარმონაქმნია:

„ფაშისტური სისტემა აბსოლუტურ ძალაუფლებას ემყარება – ძალაუფლება მოდის ზემოდან ქვემოთ.. შევხედოთ კორპორაციებს.. აშკარაა, რომ ამ სისტემებში ძალაუფლება ასევე მკაცრად ზემოდან ქვემოთ მოდის – დირექტორთა საბჭოდან – მენეჯერებამდე, მენეჯერებიდან – უმცროს მენეჯერებამდე და ბოლოს იმ ადამიანებამდე, რომლებიც საქმეს აკეთებენ. კორპორაციებში ვერსად ვხვდებით ქვემოდან წამოსულ ინიციატივებს.. ადამიანებს შეუძლიათ რჩევის მიცემა ზემოთ მდგომებისთვის, მაგრამ ეს მონათმფლობელურ საზოგადოებებშიც ასე იყო“ [ნოამ ჩომსკი, Keeping the Rabble in Line]

დევიდ დელეიონი აღნიშნავს, რომ კომპანიები და სახელმწიფო ძალიან გვანან ერთმანეთს. მისი თქმით:

„ბევრი ქარხანა ძალიან ჰგავს სამხედრო დიქტატურას. ყველაზე დაბლა მდგომნი დაქირავებულებს ჰგვანან, ზედამხედველები – ოფიცრებს და ა.შ. ორგანიზაციები გვკარნახობენ ყველაფერს -რა ჩავიცვათ, როგორი ვარცხნილობით ვიაროთ, რამდენი საათი უნდა დავუთმოთ ამა თუ იმ საქმიანობას და რამდენი – პირად ცხოვრებას. ხანდახან იმასაც კი მოითხოვენ, რომ თუკი ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემები გვექნება, კომპანიის ექიმს მივაკითხოთ. ისინი კონტროლისთვის იყენებენ ყველა შესაძლო ხერხს- ID ბარათებით დაწყებული, დაქირავებული პოლიციით დამთავრებული“. მათ შეუძლიათ გვაიძულონ ამა თუ იმ საქმის გაკეთება, სამსახურიდან დათხოვნის მუქარით. ჩვენ კი იძულებულნი ვართ, დავემორჩილოთ მაგ მოთხოვნებს, რადგან წინააღმდეგ შემთხვევაში მილიონობით უმუშევარს შევუერთდებით. თითქმის ყველგან მხოლოდ ერთი უფლება გვაქვს – დავტოვოთ სამსახური. გადაწყვეტილებებს იღებენ „ზევით“, ჩვენგან კი მხოლოდ მორჩილებას და ბრძანებების შესრულებას ითხოვენ.

ანარქისტები ეწინააღმდეგებიან ყველანაირ იერარქიას , კაპიტალისტურის ჩათვლით. იერარქიის მხარდაჭერა მმართველობის მხარდაჭერას ნიშნავს, რაც ანარქიზმის ძირითადი პრინციპის უარყოფაა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ანარქისტებისთვის „მორჩილების მოთხოვნა, დაქირავებული შრომა, დაქვემდებარებულის სტატუსის ქონა – არალეგიტიმურია, რადგან ეს ყველაფერი ზღუდავს ინდივიდუალურ თავისუფლებას“ [რობერტ გრაჰამი, „The Anarchist Contract, Reinventing Anarchy, Again“]
ბევრი თვლის, რომ თუკი გაერთიანება თავისუფალია, მაშინ მნიშვნელობა არ აქვს, იერარქიულია ის თუ არა. ანარქისტები ამას არ ვეთანხმებით ორი მიზეზის გამო. პირველი – კაპიტალიზმის პირობებში მშრომელები იძულებულნი არიან მიჰყიდონ საკუთარი შრომა და თავისუფლება დამქირავებლებს იმაზე ნაკლებ ფასად, ვიდრე მათი შექმნილი პროდუქტი ღირს. წინააღმდეგ შემთხვევაში მათ ერთადერთი რამ ელოდებათ – შიმშილი. დამქირავებელ-დაქირავებულის ურთიერთობას თუ განვიხილავთ თავისუფალ და თანასწორ შეთანხმებად, სერიოზულ შეცდომას დავუშვებთ, რადგან გამოვა რომ უარვყოფთ ექსპლუატაციას და დაქვემდებარებას, რომელიც ყოველთვის არსებობს მათ შორის. კაპიტალიზმის პირობებში თანასწორობასა და თავისუფლებაზე საუბარი მშრომელთა დაცინვა და სოციალური სამართლიანობისთვის ხაზის გადასმაა.
მეორე – თუკი მივიჩნევთ, რომ საკმარისია მხოლოდ ნებაყოფლებითი გაერთიანება და მნიშვნელობა არ აქვს მის სტრუქტურას, მაშინ თავისუფლად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ სახელმწიფო წყობა და კაპიტალიზმი – ანარქიულია – არავინ გვაძალებს, ვიცხოვროთ ამა თუ იმ ქვეყანაში – თუ არ მოგვწონს, შეგვიძლია სხვაგან წავიდეთ. თუკი სტრუქტურას უგულებელვყოფთ, მაშინ გამოდის, რომ შესაძლოა მხარი დავუჭიროთ თავისუფლების შემზღუდავ ორგანიზაციულ ფორმებსაც (კაპიტალისტურ კომპანიებს, შეიარაღებულ ძალებს, სახელმწიფოებს), რადგან ისინი ნებაყოფლობით გაერთიანებებს წარმოადგენენ. როგორც ბობ ბლექი აღნიშნავს „თუკი უგულებელვყოფთ უამრავ კორპორაციას, რომელშიც დიდი დოზით ვხვდებით ავტორიტარიზმს, და ამავე დროს ვეწევით სახელმწიფო ავტორიტარიზმის დემონიზაციას, ამას ფეტიშიზმი შეიძლება ეწოდოს“. ანარქია იმაზე გაცილებით მეტია, ვიდრე ბატონის არჩევის თავისუფლება.

ასე რომ, ნებისმიერ იერარქიულ წარმონაქმნთან ბრძოლა ანარქისტების ერთ-ერთი ფუნდამენტური პოზიციაა. წინააღმდეგ შემთხვევაში ადამიანი „ნებაყოფლობის მომხრე არქისტი“ ხდება, რასაც ანარქიასთან საერთო არაფერი აქვს. ამ თემაზე უფრო ვრცლად A.2.14 სექციაში ვისაუბრებთ.

ანარქისტებს მიაჩნიათ, რომ ორგანიზაცია არ უნდა იყოს იერარქიული და ის იმუშავებს ჰორიზონტალური პრინციპით გაერთიანების შემთხვევაშიც, რაც გულისხმობს კოოპერაციაზე დამყარებულ ურთიერთობას, სადაც ყველა თავად წყვეტს იმას, რაც პირადად მას ეხება. მხოლოდ სრულ თვითმმართველობაზე დამყარებულ ორგანიზაციაზე შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ანარქისტულია.

სამწუხაროა, რომ გვიწევს ამის შენიშნვაც, მაგრამ არაერთმა კაპიტალიზმის მომხრე აპოლოგისტმა, ჩათვალა რომ კაპიტალიზმს და ანარქიას, კაპიტალიზმს და თავისუფლებას შეუძლია თანაარსებობა (საუბარია ე.წ. „ანარქო“-კაპიტალისტებზე). რამდენადაც კაპიტალიზმი იერარქიულ ფორმებს ეფუძნება, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ „ანარქო“-კაპიტალიზმი ურთიერთგამომრიცხავი ცნებების შემცველი ტერმინია. 

პაციფისტური მიმართულება თავიდანვე არსებობდა ანარქიზმში, მისი ერთ-ერთი გამორჩეული წარმომადგენელი იყო ლევ ტოლსტოი. ამ მიმართულებას ძირითადად ეძახიან „ანარქო-პაციფიზმს“ (ასევე ხანდახან იყენებენ ტერმინს „არაძალადობრივი ანარქიზმი“, თუმცა ეს შეუსაბამოა რადგანაც ეს გულისხმობს თითქოს დანარჩენი მოძრაობა ძალადობრივია, რაც არასწორია! ). ანარქიზმის და პაციფიზმის გაერთიანება ეფუძნება ანარქიზმის ფუნდამენტური იდეებს და შეხედულებებს. ძალადობა და ჩაგვრა მთავარი საშუალებაა რითაც ინდივიდუალური თავისფულება ნადგურდება, როგორც პიტერ მარშალი აღნიშნავს: „ანარქისტები პატივს სცემენ ინდივიდუალის სუვერენიტეტს, რაც იმის საფუძველია რომ გამოირიცხოს ყოველგვარი ძალადობა, და არ იქნას შელახული ანარქიზმის ერთ-ერთი ფუნდამენტური ღირებულება – თავისფულება “ ერიკო მალატესტა უფრო მკაფიოდ და ხაზგასმით აღწერს: „ანარქიზმის მთავარი მიზანია ძალადობის მოსპობა ადამიანური ურთიერთობებიდან“ და შესაბამისად ანარქისტები „ეწინააღმდეგებიან ძალადობას“.

მიუხედავად იმისა რომ ბევრი ანარქისტი უარყოფს ძალადობას და თავს აცხადებს პაციფისტად, ანარქისტული მოძრაობა არ არის არსებითად პაციფისტური(იმ გაგებით რომ ეწინააღმდეგება ძალადობის ნებისმიერ ფორმას ნებისმიერ დროს). უფრო მეტიც, ის არის ანტიმილიტარისტული, ანარქიზმი ორგანიზებული ძალადობის წინააღმდეგია მაგრამ ამავე დროს ითვალისწინებს განსხვავებებს მჩაგვრელის ძალადობასა და ჩაგრულის თავდაცვით ძალადობას შორის, ანუ მარტივად რომ ვთქვათ როცა აგრესორი თავს ესხმის მსხვერპლს და მასზე ძალადობს ეს ძალადობაა, მსხვერპლი თავის დაცვის დროს თუ მას თავს დაესხა ესეც ძალადობაა მაგრამ არსებითად განსხვავდება ძალადობის ეს ორი ტიპი, თავდაცვითი ძალადობა ემსახურება მხოლოდ თავდამსხმელის მოგერიებას და საკუთარი თავის დაცვას, მსხვერპლი არ არის ძალადობის ინიციატორი, ის ამ თავდაცვის ფორმას მიმართავს მხოლოდ იმიტომ რომ მოიგერიოს და თავიდან აიცილოს ძალადობა და ამ გზით გაანეიტრალოს აგრესორი. ამით გასაგები ხდება თუ რატომ სჭირდება ანარქისტულ მოძრაობას ყოველთვის დიდი დრო და ენერგია რომ შეეწინააღმდეგოს მილიტარისტულ, ძალადობრივ სისტემას და კაპიტალიზმის მანქანას, როცა ამავე დროს მხარ უჭერს ორგანიზებას და უკომპრომისო ბრძოლას მჩაგვრელი სისტემის წინააღმდეგ(ამის მაგალითია თუ როგორ აღუდგა წინ ნესტორ მახნოს არმია რუსული რევოლუციის დროს ორივეს, წითელ და თეთრ არმიების და მათ შეიარაღებულ ფორმირებებს, ასევე ანარქისტები რომლებიც წინააღმდეგობას უწევდნენ ფაშისტებს ესპანეთის რევოლუციის დროს).

არაძალადობრივი მოძრაობა იყოფა ინდივიდუალურ და სოციალურ მიმართულებებად . უმეტესობა ინდივიდუალისტი ანარქისტებისა მხარს უჭერს სოციალური ცვლილებების წმინდა არაძალადობრივ ტაქტიკას, თუმცა, ინდივიდუალური ანარქიზმი არ არის მთლად პაციფისტური, ანუ ბევრი უჭერს მხარს ძალადობის, როგორც თავდაცვის იარაღის

გამოყენების იდეას აგრესორის წინააღმდეგ. უმეტესობა სოციალ-ანარქისტებისა მეორეს მხრივ მხარ უჭერენ რევოლუციური ძალადობის გამოყენებას, ანუ თვლიან რომ ფიზიკური ძალის გარეშე შეუძლებელი იქნება რომ ჩამოიშალოს და დაემხოს კაპიტალისტური და სახელმწიფო აგრესია. როგორც ერიკო მალატესტა ამბობდა: „ძალადობა, თვით ბოროტებაა და ის გამართლებულია მხოლოდ მაშინ როცა საჭიროა დაიცვა საკუთარი თავი და სხვები ძალადობისგან. ისევე როგორც მონის მხრიდან ყოველთვის სამართლიანია თავდაცვა ასევე ძალადობა მჩაგვრელის, მოძალადის, უფროსის მიმართ მორალურად ყოველთვის გამართლებულია, როცა იბრძვი საკუთარი და სხვისი უფლებებისთვის“. ბაკუნინის სიტყვები რომ გამოვიყენოთ „როცა ადგილი აქვს სოციალურ ჩაგვრას დამნაშავეები უფრო მეტად ორგანიზაციები და სოციალური პოზიციებია ვიდრე ინდივიდები, ანარქისტების მიზანია გაანადგურონ იერარქია და კაპიტალისტური სისტემა რომელიც აწყობილია ძალადობაზე და ჩაგვრაზე“. ანარქიზმის მიზანია წერტილი დაუსვას პრივილეგირებულ კლასებს და კლასობრივ ჩაგვრას, „მოსპოს არა ინდივიდები, არამდედ კლასობრივი დაყოფა“ რაც სოციალური უთანასწორობის საფუძველია.

ძალადობის საკითხი შედარებით ნაკლებ განხილვას იწვევს ანარქისტებს შორის, იმის გამო რომ მათ გაცნობიერებული აქვთ და მიაჩნიათ რომ მინიმუმამდე უნდა იქნას დაყვანილი ძალადობის ყველა შესაძლო გამოვლინება, რომელსაც შეიძლება ადგილი ჰქონდეს ნებისმიერი სოციალური ბრძოლის ან რევოლუციის შემთხვევაში. ყველა ანარქისტი ეთანხმება ჰოლანდიელ ანარქო-პაციფისტს და ანტიმილიტარისტს ბარტ დე ლითს როცა ის ამბობს რომ: „ძალადობა და ომი მთავარი მახასიათებელია კაპიტალისტური სამყაროსი რომელიც ინდივიდის თავისუფლებამდე კი არ მიდის არამედ ემსახურება პრივილეგირებული კლასების გაძლიერებას და კლასობრივ ჩაგვრას, რომელიც თავის მხრივ მთავარი დასაყრდენია ამ ძალადობრივი კაპიტალისტური სისტემისთვის, ექსპლუატირებული კლასების ისტორიული მისია იყო თავისუფლებისთვის და თანასწორობისთვის ბრძოლა, რომელსაც მუდმივად უშლიდნენ ხელს პრივილეგირებული მჩაგვრელი კლასები, რომელთა მიზანი იყო და არის და ძალაუფლებისაკენ სწრაფვა, ამას აღწევენ ძალადობის გზით რაშიც ხელს უწყობს სახელმწიფო, რომელიც თავის მხრივ სარგებლობს ამით, იმიტომ რომ სახელმწიფო და კაპიტალიზმი განუყოფელია, და ყველაფერი ემსახურება იმას რომ უფრო მეტად შეუზღუდონ თავისუფლება ექსპლუატირებულ კლასებს, ეს კი თავის მხრივ უზრუნველყოფს მათ კეთილდღობას, სიმდიდრის და ძალაუფლების ზრდას“.

ბარტ დე ლითმა თავის ერთ ერთ წიგნში აღწერა „ბურჟუაზიული პაციფიზმის აბსურდულობა“. ბარტ დე ლითს (და საერთოდ ყველა ანარქისტს) მიაჩნია რომ, ძალადობა არის კაპიტალისტური სისტემის თანმდევი და დამახასიათებელი, ნებისმიერ მცდელობა რომ გავხადოთ კაპიტალიზმი პაციფისტური არის მარცხისთვის განწირული. ეს ასეა იმიტომ რომ,

ერთის მხრივ ომი ხშირად არის ეკონომიკური შეჯიბრება რომელიც იმართება განსხვავებულ შეხედულებს შორის, ერები ხშირად მიდიან ომებამდე როცა ისინი ეჯახებიან ეკონომიკურ კრიზისებს, რასაც ისინი ვერ იღებენ ეკონომიკური ბრძოლიდან, ცდილობენ მიიღონ კონფლიქტიდან. მეორეს მხრივ, „ძალადობა შეუცვლელია თანამედროვე საზოგადოებისთვის იმიტომ რომ მმართველი კლასისთვის ჩაგვრის და ძალადობის გარეშე სრულიად შეუძლებელი იქნება შეინარჩუნოს თავისი პრივილეგირებული პოზიცია, რომელიც დაკავშირებულია მასების ექსპლუატაციასთან ყველა ქვეყანაში. ჯარი და პოლიცია არის მოწინავე საშუალება მასების დასამორჩილებლად და დასაშინებლად, ამ გზით ისინი მაქსიმალურად ზღუდავენ მშრომელთა უფლებებს, არმიის და პოლიციის დანიშნულებაა ჩაახშონ ხალხის აქტივობები, გათიშონ ერთმანეთისგან, გამორიცხონ მათი სოლიდარობა და თანადგომა საერთო უფლებებისთვის ბრძოლაში, ცალ-ცალკე კი ადვილია მათი მართვა და დამონება“. ანარქო-პაციფისტები თვლიან რომ სანამ სახელმწიფო და კაპიტალიზმი არსებობს, ძალადობა გარდაუვალია, ამიტომ თანმიმდევრული პაციფისტი უნდა იყოს ანარქისტი ისევე როგორც თანმიმდევრული ანარქისტი უნდა იყოს პაციფისტი.

იმ ანარქისტებისთვის ნაკლებად არიან პაციფისტები, ძალადობა ჩაგვრის და ექსპლუატაციის გარდაუვალი და სამწუხარო შედეგია, ასევე ძალადობა არის ერთადერთი საშუალება რომელიც უარს ათქმევინებს პრივილეგირებული კლასებს ძალაუფლებაზე და სიმდიდრეზე. მმართველი კლასები საკუთარი ნებით არ დათმობენ ძალაუფლებას ამიტომ უნდა აიძულო. აქედან გამომდინარე საჭიროა ასე ვთქვათ „გარდამავალი“ ძალადობის გამოყენება „რომელიც სამუდამოდ ბოლოს მოუღებს უფრო დიდ და მუდმივ ძალადობას, რომელიც იმორჩილებს კაცობრიობის უმრავლესობას. კონცენტრირება ძალადობრივი მიდგომის დაპირისპირებაზე არაძალადობრივ მიდგომასთან ყურადღების მიღმა ტოვებს ბევრად მნიშვნელოვან საკითხს, მაგალითად – როგორ შევცვალოთ საზოგადოება და სოციალური სისტემა უკეთესობისაკენ. ანარქო-პაციფისტებს აფიქრებთ ისეთი საკითხები რომლებიც ეხება საზოგადოების და სოციალური სისტემის უკეთესობისკენ შეცვლას. როგორც ალექსანდერ ბერკმენი აღნიშნავს: „იმის მიჩნევა რომ ყვირილი – ვიმუშავოთ ვიმუშავოთ და მუშაობა ერთი და იგივეა, სისულელეა“ უფრო კონკრეტულად რომ ვთქვათ: „ბრძოლა როგორც რევოლუციის ნაწილი მხოლოდ ყვირილი გამოდის – ვიმუშავოთ ვიმუშავოთ, და უფრო მნიშვნელოვანი და აქტუალური საკითხი ყურადღების მიღმა რჩება(მაგალითად ეკონომიკა ანარქისტულ საზოგადოებაში, სოციალური სისტემა და ა.შ.)“. და მართლაც, სოციალური ბრძოლების და რევოლუციების უმეტესობა იწყებოდა შედარებით მშვიდობიანად (გაფიცვებით, საპროტესტო აქციებით და ა.შ.) და მხოლოდ მხოლოდ იმის შემდეგ გადაიზრდებოდა ძალადობაში როცა ძალაუფლების მქონე მმართველი კლასები ცდილობდნენ საკუთარი პოზიციის შეენარჩუნებას(ამის კლასიკური მაგალითია იტალია 20_იან წლებში, როცა მუშებმა ხელში აიღეს ქარხნების მართვა და თვითონ მართავდნენ, ფაშისტური მთავრობა სასტიკად გაუსწორდა მათ).

როგორც ზემოთ ავღნიშნეთ, ყველა ანარქისტი არის ანტი-მილიტარისტი და წინააღმდეგია როგორც მილიტარისტულ მანქანის(სახელმწიფო და კაპიტალიზმი), ასევე სახელმწიფო/კაპიტალისტური ომების (თუმცა ზოგიერთი ანარქისტი, მაგალითად რუდოლფ როკერი და სემ დოლგოფი, მხარს უჭერდნენ ანტი-ფაშისტურ, კაპიტალისტურ ქვეყნებს მეორე მსოფლიო ომის დროს როგორც ნაკლებ ბოროტებას). ანარქისტების და ანარქო-სინდიკალისტების ომის საწინააღმდეგო მესიჯი გავრცელდა მანამდე, სანამ დაიწყებოდა პირველი მსოფლიო ომი, სინდიკალისტები და ანარქისტები ბრიტანეთში და ჩრდილო ამერიკაში ბეჭდავდნენ ფრანგულ მშრომელთა კონფედერაციის ბროშურებს, რომელშიც მოუწოდებდნენ ჯარისკაცებს არ დამორჩილებოდნენ ბრძანებებს და არ ჩაეხშოთ მათი გაფიცული თანამემამულე მუშების საკუთარი უფლებებისთვის ბრძოლა. 1917 წელს ემა გოლდმენი და ალექსანდერ ბერკმენი დააპატიმრეს და გააძევეს ამერიკიდან, მათ ბრალად დასდეს „არასამხედრო ლიგის“ ორგანიზება, ასევე ევროპაში ბევრი ანარქისტი დააპატიმრეს და ციხეში ჩასვეს, იმის გამო რომ მათ უარი თქვეს შეერთებოდნენ შეირაღებულ ძალებს პირველი და მეორე მსოფლიო ომების დროს. პირველი მსოფლიო ომის დროს მთავრობები ევროპაში იწყებდნენ შეუბრალებელ, ულმობელ რეპრესიების ანარქო-სინდიკალისტების მიმართ, იმის გამო რომ ისინი ორგანიზებას უკეთებდნენ ომის საწინააღმდეგო კამპანიას და ებრძოდნენ ძალაულფების მქონე, პრივილეგირებულ, ელიტარულ ფენებს, რომლებიც სარგებელს იღებდნენ ომის შედეგად. უფრო მოგვიანებით ანარქისტები(მათ შორის ნოამ ჩომსკი და პოლ გუდმენი) აქტიურად მონაწილეობდნენ მშვიდობის მოძრაობაში, ასევე საკუთრი წვლილი შეჰქონდათ სამხედრო სამსახურში გაწვების წინააღმდეგ ბრძოლაში, რომელიც ჯერ კიდევ ბევრ ქვეყანაში სავალდებულოა. ანარქისტები ასევე აქტიურად მონაწილეობდნენ აშშ-ვიეტნამის ომის საწინააღმდეგო კამპანიაში, აპროტესტებდნენ ბრიტანეთის და არგენტინის ომს, ასევე სპარსეთის ყურის ომებს(იტალიაში და ესპანეთში მათი ორგანიზებით იმართებოდა საპროტესტო აქციები და გაფიცვები ამის საწინააღმდეგოდ). 1991 წელს, სპარსეთის ყურის ომის დროს როცა ძალიან ბევრი ანარქისტი გამოვიდა სლოგანით “No war but the class war” , ამან ნათლად გარმოაჩინა რომ ანარქისტები ომების წინააღმდეგი იყვნენ – კერძოდ კი ომის, როგორც ნებისმიერი კლასობრივი სისტემის ბოროტების შედეგის, რომელიც ჩაგრავს კლასებს ან სხვადასხვა ქვეყნები უპირისპირდებიან ერთმანეთს ძალაუფლების მოსაპოვებლად და საკუთარი მმართველებისათვის მოგების და სარგებლისთვის მოტანის მიზნით, რაც თავის მხრივ უფრო აძლიერებს მმართველ კლასებს, იმის ნაცვლად რომ მონაწილეობა მიიღონ ამ ორგანიზებულ სასაკლაოში, ანარქისტები მოუწოდებენ მშრომელ ხალხს რომ იბრძოლონ საკუთარი უფლებებისთვის და ინტერესებისთვის და არა თავისი უფროსებისთვის:

„ჩვენ მაქსიმალურად უნდა ვეცადოთ თავიდან ავიცილოთ კომპრომისი, უფსკრულის გააღრმავება კაპიტალიზმსა და „ხელფასიან მონებს“ შორის, მმართველსა და მართულს შორის, უნდა მოვახდინოთ კერძო საკუთრების ექსპოპრიაცია და სახელმწიფო მმართველობის განადგურება, მხოლოდ ამის შემდეგ იქნება უზრუნველყოფილი

თანასწორობა, სამართლიანობა და თავისუფლება ხალხთა შორის, ჩვენ უნდა ვიყოთ მზად რომ ყველაფერი გავაკეთოთ ამისათვის“ – ერიკო მალატესტა

საჭიროა ავღნიშნოთ რომ ერიკო მალატესტას სიტყვა დაწერილი იყო პეტრე კროპოტკინის საპასუხოდ, კროპოტკინმა უარყო ყველაფერი რასაც ამტკიცებდა ათწლეულების განმავლობაში და მხარს უჭერდა ალიანსს პირველი მსოფლიო ომის დროს როგორც ნაკლებ ბოროტებას, გერმანიის ავტორიტარიზმის და იმპერიალიზმის წინააღმდეგ. რა თქმა უნდა ერიკო მალატესტამ როგორც აღნიშნა „ყველა მთავრობა და ყველა კაპიტალისტური კლასი დამნაშავეა საკუთარი მშრომელი და თანამემამულეების წინააღმდეგ და განსაკუთრებით სასტიკად უსწორდება მათ, ვინც გაბედავს და წინ აღუდგება მათ გაბატონებულ მდგომარეობას“. მალატესტამ ბერკმენმა , გოლდმენმა,ბევრ სხვა ანარქისტთან ერთად, დააფიქსირეს საკუთარი სახელები საერთაშორისო ანარქისტულ მანიფესტში პირველი მსოფლიო ომის წინააღმდეგ. ეს მანიფესტი გამოხატავდა მათი ანარქისტული მოძრაობის ძირითად შეხედულებებს ომზე და იმაზე თუ როგორ უნდა შეეჩერებინათ იგი.

„ომების წარმოების და ქვეყნების ომში ჩამბმის რეალური მიზეზი არის მხოლოდ სახელმწიფოს არსებობა, შესაბამისად მთელი პასუხისმგებლობა ამის გამო ეკისრება სახელმწიფოს, რომელიც სინამდვილეში არის პრივილეგირებული კლასების მმართველობის ფორმა. როგორი ფორმითაც არ უნდა არსებობდეს ის, ჩვენ შეგვიძლია განვაცხადოთ რომ, სახელმწიფო სხვა არაფერია თუ არა ორგანიზებული ჩაგვრა პრივილეგირებული უმცირესობის სასარგებლოდ.

ხალხის უბედურება მჭიდროდ არის დაკავშირებული სახელმწიფოსთან. იმ მიზნით რომ აიცილონ ომი, ისინი უცხადებენ საკუთარ ნდობას სახელმწიფოს, ენდობიან და სჯერათ მათი დემოკრატიის და პოლიტიკური პარტიების, ამ ნდობას შეგნებულად უღალატა სახელმწიფომ, და კვლავ გამოდის ისე რომ მთავრობა პრესის და მთელი თავისი პროპაგანდისტული მანქანის წყალობით ცდილობს დაარწმუნოს ადამიანები თითქოს ეს ომი თავისუფლების გამოა და ხალხი თავისუფლებისთვის იბრძვის.

ჩვენ წინააღმდეგი ვართ ყველა ომის ადამიანებს შორის , იმიტომ რომ ხალხი ყოველთვის წინააღმდეგი იყო, არის და იქნება ომისა, ისინი არ იწყებენ ომებს, ომებს იწყებენ სახელმწიფოები რომლებსაც მართავენ პრივილეგირებული კლასები, იყენებენ ყველა პროპაგანდისტულ საშუალებას და როგროც უნდათ ისე აფიქრებინებენ ადამიანებს, მათზე მანიპულირებენ სხვადასხვა გზებით და სასურველ შედეგს აღწევენ, ომის დროს და მის შემდეგ სარგებელს ნახულობენ პრივილეგირებული კლასები, ერთეულები და ეს ყველაფერი უმრავლესობის(ჩაგრული ფენის) სისხლის ფასად ხდება.

ანარქისტების როლი მდგომარეობს იმაში რომ გააგრძელონ ინფორმაციის გავრცელება და გააგებინონ ყველას რომ მხოლოდ ერთადერთი ომია თავისუფლებისთვის ომი და ეს ომი მიმდინარეობს ყველა ქვეყანაში მჩაგვრელსა და ჩაგრულს შორის, ექსპლოტატორსა და

ექსპლუატირებულს შორის, ჩვენი პარტია მოუწოდებს მონებს რომ აჯანყდნენ ბატონის წინააღმდეგ.

ანარქისტული ქმედება და პროპაგანდა ბეჯითად და დაჟინებულად ისახავს მიზნად დაასუსტოს და გაანადგუროს ნებისმიერი სახელმწიფოებრივი მმართველობის ფორმა, გამოაღვიძოს აჯანყების სული და გამოაღვიძოს უკმაყოფილება ხალხში და არმიაში.

ჩვენ უნდა მოვიპოვოთ უპირატესობა ყველა რევოლუციურ მოძრაობაზე, ყველა უკმაყოფილებაზე იმ მიზნით რომ გამოვიყენოთ ამბოხებისთვის, და ორგანიზება გავუკეთოთ რევოლუციას რომელიც ბოლოს მოუღებს ყველანაირ სოციალურ უთანასწორობას, ჩვენი მიზანია მივაღწიოთ სოციალურ სამართლიანობას რომელიც იქნება რეალიზებული თავისუფალი მწარმოებლების ორგანიზებით, ომი და მილიტარიზმი სამუდამოდ უნდა იქნას უარყოფილი და მიღწეული უნდა იქნას სრული თავისუფლება სახელმწიფოს გაუქმების და მისი ორგანოების განადგურების საფუძველზე.“ – ანარქისტების საერთაშორისო მანიფესტის ტექსტი პირველი მსოფლიო ომის დროს

ამდენად, ანარქისტების მისწრაფება პაციფიზმისკენ ნათელია. ძალადობა არის ავტორიტარული და იძულებითი, მისი გამოყენება არ ეწინააღმდეგება ანარქიზმის პრინციპებს, სწორედ ამიტომ ანარქისტები მაინც ეთანხმებიან მალატესტას როცა ის ამტკიცებს რომ: „ჩვენ ვართ პრინციპულად წინააღმდეგი ძალადობის და ამ მიზნით გვსურს რომ სოციალური სამართლიანობისთვის ბრძოლა იყოს მშვიდობიანი და ჰუმანური რამდენადაც ეს შესაძლებელია “. ანარქისტები მაინც თანხმდებიან რომ ძალადობა ხშირად არის კონტპროდუქტიული, იწვევს გაუცხოებას ხალხში და აძლევს სახელმწიფოს საბაბს ჩაახშოს როგორც ანარქისტული, ისე სხვა პოპულარული მოძრაობები რომლებიც იბრძვიან სოციალური ცვლილებებისთვის. ყველა ანარქისტი მხარ უჭერს არაძალადობრივ ქმედებას და სამოქალაქო დაუმორჩილებლობას, რომელიც ხშირად უფრო ეფექტურია რადიკალური ცვლილებებისთვის.

ასე რომ, ანარქისტები რომლებიც არიან წმინდად პაციფისტები საკმაოდ ცოტა არიან. უმეტესობა დასაშვებად მიიჩნევს ძალადობას როგორც გარდაუვალ ქმედებას და ემხრობა მის მინიმალურ გამოყენებას. ყველა ეთანხმება იმას რომ რევოლუცია, რომელიც ეყრდნობა და ეფუძნება ძალადობას, ის უბრალოდ შექმნის ახალ სახელმწიფოს, სახელმწიფოს ახალ ფორმას და არ იქნება არსებითი განსხვავება მათს შორის. მათ დასაშვებად მიაჩნიათ ძალადობის გამოყენება რომ წინააღმდეგობა გაუწიონ მოძალადეს, თუმცა ანარქო-პაციფისტებს მიაჩნიათ რომ ეს უნდა იყოს მხოლოდ თავდაცვის მიზნით და არ მიაჩნიათ გამართლებულად ძალადობა რომელიც ემსახურება დასჯას და შურისძიებას. უმეტესობა ანარქისტებისა არ არის პაციფისტი, მაგრამ თითქმის ყველა უარყოფს ძალადობის ნებისმიერ ფორმას ნებისმიერ დროს გარდა თავდაცვისა და მაშინაც ცდილობს რომ შეამციროს ის მინიმუმამდე.

ანარქიზმი იდეურად არის ანტი-კაპიტალისტური. პოლიტიკურ თეორიად ის ჩამოყალიბდა იმავე პერიოდში, რომელშიც კაპიტალიზმი. როგორც საზოგადოებრივი მოძრაობა, ის ზრდიდა თავის ძალებსა და გავლენის სფეროს, მაშინ როდესაც კაპიტალიზმი იმორჩილებდა საზოგადოებას. ანარქიზმი არამხოლოდ სახელმწიფოს ეწინააღმდეგება (როგორც ამას ზოგიერთი ეგრეთ წოდებული ექსპერტი აცხადებს), არამედ ის ყოველთვის გამოდიოდა ნებისმიერი სახის ძალაუფლებისა და ჩაგვრის წინააღმდეგ, განსაკუთრებით კაპიტალიზმისა და მისი ისეთი ფორმის, როგორიცაა კერძო საკუთრება. შემთხვევითი არაა ის, რომ პრუდონმა, რომელმაც პირველმა უწოდა თავს ანარქისტი, ამის შესახებ საუბარი დაიწყო წიგნში “რა არის საკუთრება?” (და გასცა პასუხი: ”ეს ძარცვაა!”). აქედან გამომდინარე, ანარქიზმი ყოველთვის გამოდიოდა, როგორც სახელმწიფოს, ისე კაპიტალიზმის წინააღმდეგ. პრუდონის შემდეგ ანარქისტული კრიტიკა გავრცელდა არა მარტო ამ ორ სოციალურ ბოროტებაზე, ანარქისტები ასევე უარყოფენ ისეთი სახის სოციალურ იერარქიებს, როგორებიცაა სექსიზმი, ჰომოფობია და რასიზმი, იმდენად, რამდენადაც ეს ხელს უშლის თავისუფლებასა და თანასწორობას. ყველაფერი ეს, არ ნიშნავს იმას, რომ ანარქისტული იდეები არ არსებობდა კაპიტალიზმამდე. მოაზროვნეები, რომელთა იდეებსაც შეიძლება ეწოდოთ ანარქისტული, ცხოვრობდნენ ათასობით წლის წინათ, და ისინი იყვნენ სხვადასხვა კულტურათა წარმომადგენლები. არ გადავაჭარბებთ, თუ ვიტყვით რომ ანარქიზმი დაიბადა იმ მომენტში, როდესაც გაჩნდა სახელმწიფო და კერძო საკუთრება. როგორც კროპოტკინი შენიშნავდა, ყოველთვის იყვნენ ანარქისტები და სახელმწიფოს მომხრეები. ჩვენს დროში კი ანარქიზმი წარმოქმნა იმავე კრიტიკულმა და რევოლუციურმა მოძრაობამ, რომელმაც საერთოდ სოციალიზმი, მაგრამ სხვა სოციალისტებისაგან განსხვავებით, ანარქისტები არ დაჯერდნენ მხოლოდ “კაპიტალიზმისა და კაპიტალისტურ შრომაზე დამყარებული საზოგადოების კრიტიკას”, ისინი წავიდნენ უფრო შორს: “გამოაცხადეს თავი იმის მოწინააღმდეგეებად, რაც წარმოადგენს კაპიტალიზმის ნამდვილ ძალას. ესენია: სახელმწიფო და მისი ფუნდამენტური პრინციპები, ცენტრალიზებული ძალაუფლება და კანონები, რომლებიც ემსახურებიან მხოლოდ ერთ მიზანს – დაიცვას ძალაუფლება და კაპიტალიზმი.” აქედან გამომდინარე, ანარქიზმი გამოდის როგორც კაპიტალიზმის, ისე მისი ბურჯების: კანონების, ძალაუფლებისა და სახელმწიფოს წინააღმდეგ, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ანარქიზმი, საზოგადოებრივი მოძრაობა, ხანგრძლივი ბრძოლის ისტორიით, როგორც პოლიტიკური თეორია და იდეების კომპლექსი, არის პროდუქტი იმ საზოგადოებრივი ტრანსფორმირებისა, რომელიც წინ უძღოდა თანამედროვე სახელმწიფოს შექმნას. არსებითად, ამ თავში წარმოდგენილი ანალიზი და კრიტიკა შეეხება თანამედროვე კაპიტალისტურ საზოგადოებას.

ანარქისტებს ესმით, რომ მთავრობისა და სხვა ფორმის იერარქიების ძალა დამოკიდებულია მართულთა თანხმობაზე. მაგრამ, საქმე მხოლოდ შიშში არ არის… “ვინაიდან მათ აქვთ იგივე ფასეულობები, რაც მათ ხელმძღვანელებს. ძალაუფლების მქონესაც და მას დაქვემდებარებულსაც, სჯერათ კანონისა და იერარქიის ყოვლისშემძლეობის” (კოლინ ვარდი “ანარქია და მოქმედებები”). ამის გათვალისწინებით, ჩვენ წარმოგიდგენთ ჩვენს არგუმენტებს, ამ “კონსენსუსის” საწინააღმდეგოდ, რათა დავასაბუთოთ რატომ ვართ ანარქისტები და რატომ არ გვაინტერესებს სოციალური ურთიერთობანი, რომელიც დამყარებულია ძალაუფლებაზე. რა თქმა უნდა, ეს მიზანი მარტივად არ მიიღწევა. არც ერთ მმართველ კლასს არ შეუძლია გადარჩენა, თუ მათი მომხრეები არ იღებენ დიდ მხარდაჭერას დაქვემდებარებულთაგან. ეს კი მიიღწევა სხვადასხვა ხერხებით – პროპაგანდით, ე.წ. განათლების სისტემით, ტრადიციებით, მედია საშუალებებით, ფართოდ გავრცელებული აზრებით. აქედან გამომდინარე, საზოგადოებაში დომინირებადი იდეები, არის ისეთი როგორიც ელიტას სურს, ან ისეთი, როგორიც ელიტაშია დომინირებადი. ეს ნიშნავს, რომ ყველა საზოგადოებრივი მოძრაობა ვალდებულია ებრძოლოს ამ იდეებს.



“ხშირად ადამიანები ვერც კი აცნობიერებენ, რომ ჩაგვრისა და ბატონობის სისტემა არსებობს. მათ უწევთ თავიანთი უფლებებისათვის ბრძოლა იმ სისტემაში რომელშიც ცხოვრობენ, ჯერ კიდევ მანამ, სანამ გააცნობიერებენ რომ რაღაც სახის ზეწოლა რეალურად არსებობს. მოდით გავიხსენოთ ქალთა ბრძოლის ისტორია. თავდაპირველად, ისინი ცდილობდნენ ფართო მასებისთვის ეთქვათ, რომ ქალის დამცირებული, დეპრესიული ყოფა, არ არის ნორმალური და ბუნებრივი მდგომარეობა. ჩემი ბებია, მაგალითად, არ შეუერთდებოდა ქალთა უფლებებისათვის მებრძოლ მოძრაობას, რადგან ის ვერ გრძნობდა თავს დაჩაგრულად. მისი აზრით, ასეთი იყო ცხოვრება, და ეს ისეთივე ნორმალურად ეჩვენებოდა, როგორც დილით მზის ამოსვლა. შეუძლებელია რაიმეს გაკეთება, სანამ ხალხი არ გააცნობიერებს, რომ ჩაგვრა და ზეწოლა არ არის მზის ამოსვლის მსგავსი, რომ მისგან შეიძლება გათავისუფლება, რომ არ არის აუცილებელი დავემორჩილოთ ბრძანებებს და მოვითმინოთ ძალადობა. შეუძლებელია რაიმეს გაკეთება მანამ, სანამ ადამიანები არ მიხვდებიან, რომ ამ ყველაფერში რაღაც არასწორია. ერთი გზა მიზნის მისაღწევად არის – მცდელობა რეფორმების განხორციელებისა თავად სისტემის შიგნით. შემდეგ კი, ადრე თუ გვიან, მისვლა იმ დასკვნამდე რომ თავად სისტემის შეცვლაა საჭირო.” (ნოამ ჩომსკი, ინტერვიუ ანარქიზმზე). როგორც მალატესტა ამბობდა, “პირველ რიგში ანარქისტებმა უნდა შეძლონ ხალხის დარწმუნება. ეს ნიშნავს, რომ ჩვენ ვალდებულები ვართ ვაცნობოთ ხალხს იმ პრობლემების შესახებ, რომლებიც მათ ტანჯავს და შეიძლება კიდეც ანადგურებს. მათ ვისაც სცივათ და შიათ, ჩვენ უნდა ავუხსნათ და ვაჩვენოთ თუ რა მარტივი იქნება მათი მატერიალური მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება. მათ ვისაც ამცირებენ და მათ ვინც სძულთ, უნდა ვაჩვენოთ როგორ შეიძლება ბედნიერად ცხოვრება თავისუფალ და თანასწორ ხალხთა სამყაროში. და მაშინ, როდესაც გავაღვიძებთ მათში აჯანყების სურვილს, საზოგადოების მტანჯველი უსამართლობისა და ბოროტების წინააღმდეგ, დავეხმარებით მათ იმაშიც, რომ გაიგონ როგორ შეიძლება გათავისუფლდნენ მისგან. ქვემოთ თქმულიდან გასაგები გახდება, თუ რატომ არ აკმაყოფილებთ ანარქისტებს ძლიერ შეზღუდული “თავისუფლება” თანამედროვე საზოგადოებაში და რატომ სურთ მათ ნამდვილად თავისუფალი საზოგადოების შექმნა. ნოამ ჩომსკის აზრით ანარქისტული კრიტიკა თანამედროვე საზოგადოებრივი მოწყობისა ნიშნავს: საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა ასპექტში (პოლიტიკური და ეკონომიკური ურთიერთობები, ქალებისა და კაცების, მშობლებისა და შვილების ურთიერთობანი და სხვა) უსამართლობის გამოვლენასა და მის წინააღმდეგ ბრძოლას. (მარქსიზმი, ანარქიზმი და ალტერნატიული მომავალი).

საბედნიეროდ, გაბატონებულმა კლასმა ვერ მოასწრო ყველა დაქვემდებარებული გარდაექმნა საკუთარი ინტერესების დამცველ, ცნობიერების არმქონე იარაღად. ეს ნიშნავს, რომ იქ, სადაც ჩაგვრა და ექსპლოატაციაა, არის წინააღმდეგობაც – შესაბამისად იმედიც. მაშინაც კი, როდესაც იერარქიული საზოგადოების მიერ ექსპლუატირებული ხალხი, არ გამოთქვამს პროტესტს, სახელმწიფოებრივ ინსტიტუტებს არ შეუძლიათ ბოლომდე ჩაკლან მათში თავისუფლების სურვილი. ზოგჯერ ისინი თავადვე უწყობენ ხელს აჯანყებას თავიანთი ქმედებებით, და მაშინ ხალხი ამბობს “საკმარისია”, და იწყებს ბრძოლას. ამგვარად, იერარქიული საზოგადოება შეიცავს წინააღმდეგობრივ ელემენტებს, რომელნიც მას საბოლოოდ გაანადგურებენ. (ერიკო მალატესტა).ანარქისტები კრიტიკას იყენებენ უწყვეტ ბრძოლაში, არსებულ საზოგადოებასთან, რომელიც ყველა იერარქიულ საზოგადოებაში მიმდინარეობს. ჩვენ მოვუწოდებთ ხალხს მიიღონ მონაწილეობა ამგვარ ბრძოლებში ჩაგვრის წინააღმდეგ. ასეთი ბრძოლები ცვლის მასში მონაწილეებს, ამსხვრევს სტერეოტიპებს და შეთანხმებებს, რომელნიც აძლიერებენ იერარქიულ სისტემას, აძლევს ხალხს ინფორმაციას სხვა შესაძლებლობებზე, აგებინებს მათ, რომ ჩვენ არ ვართ ვალდებულნი ვიცხოვროთ ისე, როგორც ახლა ვცხოვრობთ. ბრძოლა, ეს ანარქიზმის სასიცოცხლო სკოლაა, საშუალება, რომელიც ქმნის პირობებს ანარქისტული საზოგადოებისთვის. ანარქისტები მსგავსი ბრძოლებისას სწავლობენ, ავრცელებენ თავიანთ იდეებს ფართო მასებზე და ხელს უწყობენ ამ ბრძოლის საზოგადოებრივ აჯანყებად გარდაქმნას, თავისუფლებისა და დიდი ცვლილებებისთვის. როგორც ზემოთ აღინიშნა, ამ პროცესის უმთავრესი ნაწილია ჩაგრულთა მხარდაჭერა მჩაგვრელთა წინააღმდეგ ბრძოლაში. ჩვენ ვიბრძვით იმისათვის, რომ ვაჩვენოთ ხალხს იმ პრობლემათა ფესვები, რომელთაც ისინი ყოველდღიურად ებრძვიან. ჩვენ ვცდილობთ დავეხმაროთ ხალხს იმის გაანალიზებაში, რომ ზეწოლასა და ჩაგვრასთან შეიძლება არა მარტო ბრძოლა, არამედ მათი დამთავრებაც, და რომ ბრძოლა უსამართლო სისტემასთან, ქმნის ახალ საზოგადოებას, რომელიც ჩაანაცვლებს მას.

პირველ რიგში. უნდა გავიგოთ როგორი სახის ძალაუფლებას ეწინააღმდეგებიან ანარქისტები. მოწინააღმდეგენი ხშირად ამტკიცებენ, რომ ანარქისტები ეწინააღმდეგებიან ყველანაირ ძალაუფლებას, თუმცა ეს ასე არ არის. მიუხედავად იმისა, რომ ანარქისტები ზოგჯერ თავს “ყველა სახის ძალაუფლების” მტრად აცხადებდნენ, დაკვირვების შედეგად, ჩვენ შეგვიძლია დავასკვნათ : ანარქისტები უარყოფენ ძალაუფლების მხოლოდ ერთ განსაკუთრებულ ტიპს, მას რომელსაც ჩვენ ვუწოდებთ იერარქიას. ბაკუნინის თქმით, ძალაუფლების მთავარი პრინციპი არის ის “რელიგიური, მეტაფიზიკური და პოლიტიკური იდეა, რომლის მიხედვითაც მასებს არ შეუძლიათ საკუთარი თავი მართონ თავად, ისინი ვალდებულნი არიან დაემორჩილონ უზენაეს სიბრძნეს, რომელიც ნაკარნახევია ზემოდან”. ანარქისტები უშვებენ ძალაუფლების სხვა სახეებს, მთავარია ის არ გადაიქცეს პოლიტიკურ ძალაუფლებად. ანარქისტები არიან ისეთი ძალაუფლების მოწინააღმდეგენი, რომელიც იერარქიულია. მიზეზი მარტივია: “არავის არ შეიძლება ვანდოთ ძალაუფლება, რადგან ნებისმიერი მისი მფლობელი ხდება მჩაგვრელი და ექსპლუატატორი.”(ბაკუნინი. პოლიტიკური ფილოსოფია). მნიშვნელოვანია ძალაუფლების ორ სახეს შორის განსხვავების დანახვა. როგორც ერიხ ფრომი ამბობდა “ძალაუფლება შეიძლება იყოს ორი სრულიად განსხვავებული ტიპის: რაციონალური და ირაციონალური. რაციონალური ძალაუფლება დამყარებულია კომპეტენტურობაზე. ირაციონალური ძალაუფლება კი ეყრდნობა ძალადობას და არსებობს მხოლოდ მათი ექსპლუატაციისთვის, ვინც მას ემორჩილება”. “როდესაც ჩვენ ვითხოვთ მასების გათავისუფლებას, ჩვენ გვსურს გავანადგუროთ ნებისმიერი ადამიანის ან ადამიანთა ჯგუფის გავლენა მათზე. ჩვენ გვსურს გავაუქმოთ ხელოვნური, პრივილეგირებული, კანონიერი და ოფიციალური ძალაუფლება” (ბაკუნინი). ასევე მნიშვნელოვანი განსხვავებაა ავტორიტეტად ყოფნასა და ავტორიტეტის ქონას შორის. ავტორიტეტად ყოფნა ნიშნავს, რომ ამ ადამიანს აქვს ცოდნა და კომპეტენცია მოცემულ საქმეში. მისი ავტორიტეტი მთლიანად დამყარებულია მის ცნობიერებაზე. ავტორიტეტის ქონა კი არის სოციალური ურთიერთობა, დამყარებული სტატუსზე და ძალაუფლებაზე, რომელსაც მოცემულ ადამიანს იერარქიული სისტემა ანიჭებს. ეს კი ნიშნავს, რომ რეალურ კომპეტენციას ანაცვლებს ტიტული, მაშასადამე, ის ხდება ხალხისაგან დამოუკიდებელი, ინსტიტუციონალიზებული. ეს განსხვავება მნიშვნელოვანია, რადგან ადამიანის ქცევა უმეტესად გამომდინარეობს მისი გამოცდილებიდან, და არა თანდაყოლილი თვისებებიდან. ავტორიტარული საზოგადოებრივი დამოკიდებულებები, ყოფენ ხალხს ორ ნაწილად: ბრძანებების გამცემებად, და ბრძანებების შემსრულებლებად. ადამიანური ურთიერთობები, ყველა ცხოვრებისეულ ასპექტში გარემოცულია ძალადობით და არა თავისუფლებით. ვინაიდან თავისუფლება შეიძლება შეიქმნას მხოლოდ თავისუფალ გარემოში, ავტორიტარულ საზოგადოებრივ ურთიერთობებს არ შეუძლიათ აგრძნობინონ, გამოაცდევინონ ადამიანს თავისუფლება. “მონობასა და ექსპლუატაციაზე დამყარებულ საზოგადოებებში, ადამიანის ბუნება დეგრადირდა, ჩვენს უფლებებს აღვიდგენთ მხოლოდ მაშინ, როდესაც დამმონებლები გაქრებიან” (პეტრე კროპოტკინი. “ანარქიზმი”).

რა თქმა უნდა, მოწინააღმდეგეები აღნიშნავენ, რომ ნებისმიერი კოლექტიური წამოწყებისათვის აუცილებელია თანამშრომლობა და კოორდინაცია, ეს საჭიროა სხვადასხვა ჯგუფების ერთი ძალის მიერ დასამორჩილებლად. ამიტომ მმართველი დემოკრატიული ჯგუფები განიხილება იერარქიის ერთ-ერთ საფუძვლად. მაგრამ ეს არგუმენტი ანარქისტებზე დიდ შთაბეჭდილებას ვერ ახდენს: დიახ, ვპასუხობთ ჩვენ. ნებისმიერი ჯგუფისათვის აუცილებელია შეთანხმების მიღწევა, მაგრამ ანარქისტებისთვის სიტყვა “ძალაუფლება” არის სიტყვების თამაში, რომელიც საჭიროა გადაწყვეტილების მიღების ორი პრინციპულად განსხვავებული გზის აღსაწერად. ის ფარავს ფუნდამენტალურ განსხვავებას თავისუფალ ასოციაციასა და იერარქიულ ჯგუფს შორის და ურევს თანამშრომლობას ბრძანებასთან. მარტივად რომ ვთქვათ, არსებობს კოორდინაციის ორი გზა ცალკეულ ჯგუფებში: ავტორიტარული და ლიბერტარიანული. “ნებისმიერი მუშა, შეიძლება იყოს დაქირავებული კაპიტალისტის-მესაკუთრის მიერ, ან გახდეს სრულფასოვანი, ჰქონდეს ხმა საბჭოში, გახდეს ნამდვილი მონაწილე საქმისა, რომელზეც ის მუშაობს. პირველ შემთხვევაში მუშა დაქვემდებარებულია, ექსპლუატირებულია. მისი მუდმივი მდგომარეობა მორჩილებაა. მეორე შემთხვევაში, ის აღიდგენს ადამიანურ, მოქალაქეობრივ ღირსებას. ის ხდება თანამმართველი ორგანიზაციისა რომელშიც ადრე იყო მონა. აუცილებელია შეიქმნას მშრომელთა ასოციაციები, წინააღმდეგ შემთხვევაში ისინი დარჩებიან ხელმძღვანელების მორჩილები და შედეგად მივიღებთ ორ კლასს, დაქირავებული მუშებისა და ბატონებისას, რაც მიუღებელია თავისუფალი საზოგადოებისთვის” (რევოლუციის ფუნდამენტური იდეა). სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, გაერთიანება შეიძლება დამყარებული იყოს რაციონალურ ძალაუფლებაზე, ხელი შეუწყოს თავისუფლებას, აზროვნებას და გადაწყვეტილებების მიღებას. მხოლოდ საზოგადოების ლიბერტარიანული რეორგანიზაცია მისცემს საშუალებას ადამიანს, მიაღწიოს მეტს და გააგრძელოს განვითარება. “ანარქისტები მისაღებად თვლიან ყველა სახის ბუნებრივ ძალაუფლებას. მათ ყველაზე მეტად სურთ ნახონ თავისუფალი საზოგადოება.”(ბაკუნინი).

ყველაფერი ზემოთთქმულიდან გამომდინარე, ანარქისტები გამოდიან ირაციონალური ძალაუფლების წინააღმდეგ, რომელიც ქმნის ინსტიტუციონალიზებულ ძალაუფლებას ანუ იერარქიას, სახელმწიფოს, კერძო საკუთრებას – კაპიტალიზმს. იერარქიული დამოკიდებულება დასაშვებად მიიჩნევს სექსიზმს, ჰომოფობიას, რასიზმს, რასაც ანარქისტები ებრძვიან.

იერარქიული ძალაუფლება მჭიდროდაა კავშირში ძალაუფლების არმქონე ადამიანთა მარგინალიზაციასა და დაუძლურებასთან.“ მათ ვისაც აქვთ ძალაუფლება, სჭირდებათ, რომ დაქვემდებარებულთ წაართვან რეალური განსჯისა და აზროვნების უნარი და დააჯერონ გამონაგონი, რომ არარაციონალური ძალაუფლების არსებობა გარდაუვალი და აუცილებელია. და ჩვენ ვხედავთ, როგორი მორჩილი ხდება გონება, რომელიც მიძინებულია აზრს მოკლებული ფრაზებით და როგორები ხდებიან ადამიანები, რომლებიც კარგავენ თავისუფლებას, შესაძლებლობას დაუჯერონ მხოლოდ საკუთარ თვალებს და ჰქონდეთ საკუთარი აზრები. “ (ერიხ ფრომი. )

ანარქისტები გვარწმუნებენ, რომ იერარქიული საზოგადოებრივი ურთიერთობა უარყოფითად მოქმედებს ადამიანებზე, ვინაიდან მათ არ ეძლევათ საშუალება თავიანთი ინტელექტუალური და შემოქმედებითი უნარები მაქსიმალურად გამოავლინონ, გამოიყენონ პრაქტიკაში. კოლინ ვარდის თქმით “შესაძლებლობების გამოუყენებლობა, სწორედ იმითაა გამოწვეული, რომ პრივილეგია შექმნის, შეცვლის, გასამართლებისა და გადაწყვეტილების მიღებისა, აქვთ მხოლოდ “მთავრებს”. ანარქისტებს ესმით, რომ არსებობს მჭიდრო კავშირი ავტორიტარული სისტემის არსებობასა და ინდივიდის ფსიქოლოგიურ თავისებურებას შორის. “ყოველდღიურად ბრძანებების უსიტყვოდ შესრულება, ნაკლებად თუ შექმნის თავისუფალ, ძლიერ და შემოქმედებით პიროვნებას”(პეტრე კროპოტკინი. ანარქიზმი. ) ძალაუფლება გადაწყვეტილებების მიღების უფლებას აძლევს “ზემოთ მსხდომთ” და ამით საზოგადოების უმრავლესობას აქცევს ადამიანთა გარკვეული ჯგუფის ბრძანებათა შემსრულებლებად.

ადამიანის ტვინისთვის აუცილებელია აზროვნება, მუშაობა, რომ დარჩეს ჯანმრთელი და შრომისუნარიანი. წინააღმდეგ შემთხვევაში კრიტიკული აზროვნება და საერთოდ გონებრივი შესაძლებლობები ჩლუნგდება. სისტემა ბადებს იდიოტებს შემდეგ ზიზღის თვალით უყურებს მათ გამოუსადეგარობის გამო და აჯილდოებს იმ “მცირერიცხოვან ნიჭიერთა” ჯგუფს, მათივე იშვიათობისთვის. იერარქიის უარყოფითი გავლენა არ ვრცელდება მხოლოდ მასზე დაქვემდებარებულებზე. ძალაუფლება აზიანებს მის მფლობელებსაც. “იერარქიული აზროვნება ხელს უწყობს ცხოვრებისეული სიამოვნებების უარყოფას და ამართლებს ქვედა ფენების მსხვერპლსა და მძიმე შრომას ზედა ფენების კმაყოფილებისთვის. “( ბუკჩინი).

მოკლედ, “იერარქია, კლასები და სახელმწიფო ანადგურებს შემოქმედებით ძალას ადამიანში”. იერარქია ცვლის ჩვენს დამოკიდებულებას ბუნებასთან. “ რეალურად, ჩვენი ცნობიერება დღეს ეფუძნება იმას რომ ადამიანი უნდა ემორჩილებოდეს ადამიანს… და სანამ ჩვენ არ უარვყოფთ მორჩილების ყველა ფორმას, ვერ შევქმნით თავისუფალ და ეკოლოგიურ საზოგადოებას. კონფლიქტები ადამიანთა ჯგუფებს შორის, თავისდაუნებურად წარმოშობს კონფლიქტებს ბუნებასთან. ეკოლოგიური პრობლემების ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი სწორედ ადამიანთა ჯგუფებს შორის განხეთქილებაა.” “კაპიტალიზმმა რომელიც დაფუძნებულია თითქოსდა “ცხოვრებისეულ კანონზე”, კონკურენციაზე (რაც უმეტესად გამოიხატება განუსაზღვრელი ზომის კაპიტალის დაგროვებაში) ეკოლოგიური და სოციალური პრობლემები, კიდევ უფრო გაამწვავა. “( მურეი ბუკჩინი) აქედან გამომდინარე, შეიძლება დავასკვნათ, რომ იერარქია გავლენას ახდენს არა მხოლოდ ადამიანებზე, არამედ მათ საარსებო გარემოზეც. ის აზიანებს პლანეტის ეკოლოგიას მინიმუმ იმდენად, რამდენადაც გვაზიანებს ჩვენ. პრობლემები საზოგადოების შიგნით, ეკონომიკური, ეთნიკური, კულტურული თუ გენდერული შეჯახებები, არიან მთავარი გამომწვევი მიზეზები ეკოლოგიური პრობლემებისა. შესაბამისად, საზოგადოებრივი წყობის შეცვლა, გამოიწვევს ეკოლოგიურ ცვლილებებსაც.